سرانجام روزنامه نگار و نماینده مجلس شورای ملی در زمان رضا شاه

سرانجام روزنامه نگار و نماینده مجلس شورای ملی در زمان رضا شاه

روزنامه ایران آزاد روزنامه‌اى بود با گرایش سیاسى، اجتماعى که از 1300 ش در تهران منتشر مى‌شد. ایران آزاد از همان ابتدا با انتشار مقالات تند مورد توجه مردم قرار گرفت و به طرز کم سابقه‌اى خواننده پیدا کرد و به دلیل چاپ مقالاتى علیه حکومت چند بار توقیف گردید و مدیر مسئول آن تبعید شد. روزنامه ایران آزاد با مدیریت و صاحب‌امتیازى سید ابراهیم ضیاء الواعظین انتشار مى‌یافت. سید ابراهیم ضیاء الواعظین در 22 خرداد 1237 در شیراز دیده به جهان گشود. تا بیست و پنج سالگى در زادگاهش به تحصیل پرداخت و تحصیلات قدیم را تا حدود مدرسى آموخت و به کسوت روحانیت درآمد. همان ایام به هندوستان رفت و در کلکته با سید جلال الدین مؤید الاسلام مدیر روزنامه حبل المتین همکارى کرد. در 1293 ش به ایران آمد و در ایام جنگ جهانى اول به دلیل ایراد سخنرانى‌هاى ضد انگلیسى در شیراز، در 1295 ش با تسلط انگلیسها به فارس مدتى توسط آنان زندانى گردید. ضیاء الواعظین پس از آزادى در اواخر سال 1295 ش به تهران آمد و در 1300 ش روزنامه ایران آزاد را انتشار داد و به نگارش مقالات تند و آتشین در آن روزنامه پرداخت. ایران آزاد براى اولین بار در آبان 1301 پس از آن نیز در دى 1301 براى مدت کوتاهى از انتشار بازماند.

همین روزنامه در اواخر سال 1301 به دلیل درج مقالات «وضعیت پوشالى- مجلس پوشالى- اکثریت پوشالى» و زیر سئوال بردن حکومت احمد شاه قاجار و دولت وقت توقیف شد و ضیاء الواعظین و همکارش موسوى‌زاده که در روزنامه پیکار مقالات تندى علیه حکومت مى‌نوشت از سوى احمد شاه به محکمه فرستاده شدند. در محاکمه مزبور، که در 10 بهمن 1301 تشکیل شد، شیخ رضا دهخوارقانى، حسین همدانى، سید هادى نورى، شریعت‌زاده و شیخ على اکبر مازندرانى اعضاى هیأت حاکمه بودند. پس از پایان جلسه، احمد شاه که پى برد این موضوع ممکن است وسیله تبلیغات سوئى به دست دشمنانش بدهد و یا بر اثر اقدامى حاد جاروجنجالى برپا گردد به تبعید ضیاء الواعظین به سمنان و شیراز و موسوى‌زاده به یزد رضایت داد. در همان ایام، فرخى یزدى در حمایت از ضیاء الواعظین و موسوى‌زاده در روزنامه‌اش طوفان در مقاله‌اى با عنوان «در راه آزادى» از ضیاء الواعظین و موسوى‌زاده حمایت کرد.

ضیاء الواعظین پس از دریافت حکم عازم سمنان و پس از مدتى رهسپار شیراز گردید. در دوران تبعیدش در شیراز از سوى مردم و ایل قشقایى و در نتیجه پافشارى صولت الدوله قشقایى به نمایندگى مجلس شوراى ملى در دوره پنجم انتخاب شد و در شهریور یا مهر 1302 به تهران آمد. او در دوره‌هاى ششم و هفتم نیز به نمایندگى از سوى مردم آباده در مجلس حضور داشت.

ضیاء الواعظین در اسفند 1302 انتشار روزنامه ایران آزاد را از سر گرفت اما گرفتاریهاى سیاسى و اشتغال به امور نمایندگى مانع از آن بود که وى ایران آزاد را به‌طور مرتب منتشر کند لذا تعداد شماره‌هاى منتشر شده روزنامه مزبور در طول حدود سه سال انتشار به صد و بیست شماره رسید و متوقف شد. ایران آزاد دوباره از شهریور 1309 هر روز عصر، به استثناى روزهاى تعطیل، انتشار یافت و از آن به بعد به یکى از روزنامه‌هاى مهم و کثیر الانتشار پایتخت تبدیل گردید. ایران آزاد در آخرین سال انتشارش (1310 ش) روزهاى شنبه، دوشنبه و چهارشنبه و در چهار صفحه به قطع بزرگ انتشار مى‌یافت. سردبیر آن عرفان و مدیر داخلى آن س. عبد الغنى بوده است.

در اوایل سال 1311 ش ضیاء الواعظین به انتشار سلسله مقالاتى با عنوان «اى مرد بزرگ» در ایران آزاد پرداخت و در آن مقالات از رضا شاه انتقاد کرد. درج این مقالات به توقیف همیشگى روزنامه ایران آزاد انجامید و ضیاء الواعظین نیز که دوره نمایندگى‌اش پایان یافته بود از سیاست کناره گرفت و گوشه‌نشینى اختیار کرد. او در 1315 ش براى تأمین معاش در میدان بهارستان مغازه خواروبارفروشى باز کرد و سرانجام در 3 خرداد 1322 در تهران درگذشت. ضیاء الواعظین در دوره نمایندگى‌اش به تأسیس مدرسه صنعتى فارس اقدام کرده، خود نیز براى مدتى ریاست آن را به عهده داشت. (برزین، شناسنامه مطبوعات ایران، ص 67؛ پارس، (روزنامه)، شم 4356 (اردیبهشت 1359)، ص 3؛ صدر هاشمى، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج 1 و 2، صص 318 تا 324؛ مرسلوند، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج 4، صص 237 تا 239).